Tchoukoudou

L' årmêye do Congo-Kinchassa l' ûze voltî po transpoirter des prodûts, come l' amagnî.

Li tchoukoudou, c' est ene éndjole a deus rowes al môde d' ene birôlete.

Oridjene

Etimolodjeye

Li mot « tchoukoudou », c' est on mot-brut ki discrît li brut k' ça fwait. Ci mot ci vént d' on lingaedje suwahili, k' est grandmint pus djåzé a Goma k' li francès. Dins li prumî lingaedje, tchoukoudou si scrît inla : chukudu.

El neyerlandès a wårdé l' ortografe d' oridjene, tot come l' inglès. Do costé des francès-cåzants, li « ch » a divnou « tsh ». Çoula dene adon : tshukudu. Tenawete, li prumire ortografe est ossu uzêye, mins pus rålmint.

Askepiance

Li tchoukoudou est foirt uzêye e Republike democratike do Congo, foiravant åtoû d' Goma, k' est ene grande comene d' èç payis la. Totfeye, l' éndjôle a stî edvintêye e Rwanda, e 1910. Il åreut falou ratinde el dijhnêye 1970, po-z endè vir dins l' province do Bijhe-Kivou. La eto k' il est peuprece dins l' redjon do viyaedje di Mouchaki, ki si trouve eto el Congo-Kinchassa.

On-z aveut cmincî a fabriker des tchoukoudous po sawè daler a ene sawice avou ene éndjole k' ît cåzumint po rén. Come d' efet, on-z a ataké a lzès vir dins les anêyes 1970, plamour ki l' economeye do Congo-Kinchassa esteut dins l' penin. Adon, i faleut saetchî s' plan po pleur transpoirter des djins eyet des tchôzes. Pitchote a midjote, les tchoukoudous ont rcandjî les berwetes, k' estént moens ahessåves. Å cminçmint, ci n' ît nén åjhey, paski les tchoukoudous n' estént k' e bwès. Adon, i fåleut todi dåborer les rowes avou di l' ôle di påme.

Éndjole

Po moenner on tchoukoudou, i fåt poûssî avou on pî eyet mete li schô di l' ôte djambe so l' éndjole. On pout eto dmander a des poûsseu po-z aspaler l' moenneu a pårti.

Compôzucion

L' adierça do tchoukoudou, c' est d' s' e siervi come éndjole po transpoirter des pezantès tchedjes, sins awè dandjî d' on moteur. On s' endè sait siervi eto po moenner des voyaedjeus a ene sadju. Come d' efet, les djins k' ont on tchoukoudou, c' est sovint des apoirteus. Les tchedjes polnut daler åjheymint disk' a 300 kilogrames. On-z ertrouve sovint, come tchedjes, des bananes, do tcherbon u co des materiås po basti. Télcôp, les tchoukoudeus vont dé les cinsîs, a l' amåtén. Pwis, i dischindnut å mårtchî po-z apoirter les dinrêyes. Cwand on moenne on tchoukoudou, i fåt prinde asteme, plamour ki c' est rwaitî tot-z estant riscant d' rôler avou. C' est lourd, ça n' a pont di froye eyet ça balzene tofer. Al copete do mårtchî, s' i sont vraiymint peuprece åtoû d' Goma, c' est paski ci veye ci si trouve dins on vå.

Po-z endè fabriker, on pout rprinde do bwès eyet do metå k' on-z end a ddja siervi. I gn a nén bråmint d' mecanike eyet d' electronike, il egzistêye des guides po-z endè fabriker onk tot seu so les fîs. Tot çk' i fåt, c' est l' poussî po-z avanci. Po l' poussî, les moenneus ont kécfeye mezåjhe di deus sakîs ki l' aspalnut. Li guidon est hôt eyet lådje. On tchoukoudou est djenerålmint deus metes lon. Avou l' tins, les fabricaedjes s' ont amidré. Ouy, i gn a, afeye, des froyes. Enute, les rowes ont ossu des pneus. A l' atake del dijhnêye 2020, on-z a cmincî a mete so pî des tchoukoudous avou ene cadjolete ey ene troejhinme rowe.

Costaedje

Les costaedjes si trouvnut etur 49.500 francs congolès (16,55 €) eyet 99.000 francs congolès (33,11 €). La k' c' est possibe d' e louwer onk po 5.000 CDF (1,67 €). Pol kession di l' ecolodjeye, les tchoukoudous sont neutes : dj' ô bén ki n' rinådnut rén e l' air.

Stîle

Foto d' on veloguémel ki rote avou l' minme principe k' on tchoukoudou. Ci-ci, come l' éndjole sol foto, n' est podbon veyåve ki d' ene redjon. Come d' efet, on n' s' endè sieve nén a ene ôte sadju do Congo-Kinchassa, virpus a ene ôte sawice del Daegne.

Come les ôtes djinres di birôletes, on n' est nén oblidjî d' aveur on permis po rôler avou. Tolminme ki ça rshonne podbon a ene birôlete, c' est afeye rwaitî tot-z estant ene varyisté d' velo. Å minme livea ki mwintès bicicletes, metans les velobikes, les tchoukoudous dmeurnut des éndjoles aprestêyes po totes les djinres di voyes. L' éndjole li pus djondante do tchoukoudou, ça dmeure li veloguémel. Ci-ci ni s' ertrouve nén el Congo-Kinchassa, mins e l' Swisse. Li veloguémel, ça rote puvite come on ski.

Tuzance

Economeye

Foto del statuwe dorêye ki rind bon dvwer å tchoukoudou, a Goma.

Les tchoukoudous sont veyous come on moyén d' peter evoye del pôvrité, ubén come ene mårke di ritchesse a Goma. On-z î pout aschouter k' esse maryî a on tchoukoudeu vout dire k' on n' va nén mori di fwin. Bouter avou ene éndjole inla pout acdiner les ovreus a-z awè des grands pordjets, come basti ene måjhone åtoû d' ene veye. Avou les liårds k' les tchoukoudeus wangnèt, i polnut egadjî kékès sakîs po poûssî l' éndjole. On-z elzès lome les « poûsseus ».

Coûsse

Dins l' erî-tins, e 2013, l' ONU aveut uzé les tchoukoudou po-z organizer des coûsses, dins l' idêye d' ecoraedjî l' påye å Bijhe-Kivou. C' ît ossu po riscompinser les cis k' ont tchoezî d' bouter, sins s' erôler dins l' årmêye. El deujhinme adierça, c' ît d' aspaler les efants ki viként dins l' mizere. Ene ôte coûsse a stî metowe so pî, cwatre ans après, po mostrer k' on-z esteut conte les menes. C' est todi l' ONU k' ît padri cisse boutêye la. So on plan pus spôrtif, il egzistêye ene coûsse ki s' passe tos les ans, a Goma.